«Номуудайнгаа үндэрөөр сэгнэгдэhэндэ ехэ урматайб»

Нёдондо жэлэй hуул багаар Россин ниислэл Москва хотодо унгэргэгдэhэн Уласхоорондын конференцидэ Шэнэ-Хэжэнгын дунда hургуулиин технологиин багша Д.Д. Доржогутапов хабаадаа.

Энэ багша тухай тон богонихоноор дуулгабал: Дамдинцырен Дансаранович Доржогутапов Хѳѳрхэ нютагта турэhэн, нютагаймнай мэдээжэ шулэгшэн Дансаран Шагдарович Доржогутабайн хубуун. Буряадай багшанарай институт дуургээд, гушан жэлэй туршада эдэбхи ехэтэйгээр Шэнэ-Хэжэнгынгээ дунда hургуулида хуугэдтэ ажалай дуршэл олгуулха предмет заадаг. Дээдэ категориин багша.

Сулѳѳ сагтаа hайхан шулэгуудые зохеохоhоо гадна ажалай дуршэл олгуулха талаар номуудые бэшэдэг. Хэблэhэн номуудынь гэхэдэ, 2007 ондо «Бэлиг» хэблэлээр «hолонгын татаса» уран шулэгэй суглуулбари; технологиин багшанарта хэрэглэгдэхэ «hуралсалай наадан хуугэдэй ухаан бодолые хугжѳѳлгын онол арга» («Учебная игра как метод интеллектуального развития детей») гэhэн hуралсалай-методическа пособи, 8-дахи ба 9-дэхи классуудай hурагшадта зорюулагдаhан «Живая старина» гэhэн hуралсалай пособи.

— Дамдинцырен Дансаранович, Москвада унгэргэгдэhэн конференцидэ гансааран хабаадаа гут?
— «Дээдэ ба дунда hургуулинуудта технологическа hуралсалай шиидхэгдээгуй асуудалнууд» гэhэн гаршагтай Уласхоорондын 15-дахи конференцидэ намтай хамта Баргажанай аймагай Баргажанай дунда hургуулиин багша А.Р. Дондупов, Хилганын дунда hургуулиин багша Б.Б. Эрдэниев гэгшэд хабаадалсаа. Тэндэ бидэ эгээн туруушынхиеэ Буряад оронhоо хабаадаабди.

— Хэд уриhан байнаб?
— Конференциин эмхидхэлэй комитедэй орлогшо, нээмэл hуралсалай Москвагай институдай (Московский институт открытого образования) общетехническэ дисциплинэнуудэй кафедрые даагша, профессор Ю.Л. Хотунцевай урилгаар маниие республикымнай hуралсалай Министерство эльгээhэн байна.

— Хаана унгэргэгдѳѳб, хэд хабаадааб?
— Конференци нээмэл hуралсалай Москвагай институдай ба Н.Э. Бауманай нэрэмжэтэ Москвагай гурэнэй техническэ университедэй бааза дээрэ, Москвагай гурэнэй багшанарай университедэй хабаадалгатайгаар унгэргэгдѳѳ. Тэрэнэй худэлмэридэ Россин регионуудай дээдэ ба дунда hургуулинуудай, hуралсалай худэлмэрилэгшэдэй мэргэжэл дээшэлуулгын, мэргэжэлтэ эхин шатын ба дунда hуралсалай эмхи зургаануудай тулѳѳлэгшэд ба Хитадай мэргэжэлтэд хабаадалсаа. Тэдээнhээ гадна Болгариин, Грузиин, Хитадай, Монголой, Украинын мэргэжэлтэд ѳѳhэдынгѳѳ статьянуудые эльгээгээ.

— Конференциин программа хэр hонин байгааб?
— Ехэ элбэг программа тусэблэгдэhэн байжа, hонирхол татама, заадаг багшанарта хэрэгтэй уулзалганууд унгэргэгдѳѳ. Нээмэл hуралсалай институдта технологическа hуралсалай методико хангалгын выставкэ ехэ hонирхол татаа. hуралсалай министерствэтэй суг хамта ажалладаг хэблэлэй тубуудэй бутээhэн олон тоото номууд, учебнигууд, худэлмэриин тетрадьнууд, hуралсалай-методическа ба справочно литературанууд, газетэ ба журналнууд табигдаа.

Регионуудай номуудай авторнуудта ѳѳрынгѳѳ хэблэhэн юумэнууд тухай хѳѳрэжэ, харуулжа угэхэ даабаринууд угтэhэн байгаа. Тиимэhээ олонхи номуудай авторнуудай танилсуулhанайнь удаа, номуудынь шэлэгдэжэ, дууhан худалдаан болоо.

— Та, номуудаа абаашаа hэн гут? Хэр hонирхол татааб?
— Хэдыхэн номуудаа абаашаа hэмби. Тэдэнэрни коллегэнуудэйм зугhѳѳ ундэрѳѳр сэгнэгдээ, hайшаалда хуртѳѳ.

— Ямар номууд сэгнэлтэдэ хуртѳѳб?
— Минии «Учебная игра как метод интеллектуального развития детей» ба «Живая старина»; Ульяновска областиин Димитровград хотоhоо ерэhэн Н.Н. Семинагай «Рабочая тетрадь по швейному делу»; Волгоградай ВГПУ-гэй доцент В.Н. Козловой «Хуугэдэй техническэ нааданууд».

— Үшѳѳ выставкэнууд унгэргэгдѳѳ гу?
— Мастерскойнуудта хабаатай ба гарай электрижуулэгдэhэн инструментнуудэй шэнэ уеын хэрэгсэлнуудэй выставкэдэ элдэб фирмэнуудэй тулѳѳлэгшэд эд товарнуудаа ба хэрэгсэлнуудээ харуулаа. Регионуудай hуралсалай эмхи зургаануудай hонирхоhон зон ѳѳрынгѳѳ нютаг руу энэ тэрэ эд товар эльгээхэ, худалдажа абаха тухай хэлсээ холбоонуудые бэшээ hэн.

— Хэды удэртэ болоо hэн бэ, удэр бухэндэнь юун унгэргэгдѳѳб?
— Гурбан удэртэ конференци худэлмэриеэ ургэлжэлуулээ. Туруушын удэртэнь пленарна суглаануудта академигууд, докторнууд, профессорнууд hонирхолтой элидхэлнуудые уншаа. Тэдэнэр ехэнхидээ Россин технологическа hуралсалай тулѳѳ hанаагаа ехэтэ зободог зон байна. Суглаанай hуулдэ Россин президент Дмитрий Медведевтэ хандалга бэлдэгдээ hэн.

2-дохи удэртэнь конференцидэ хабаадагшад Москва хотын hуралсалай эмхи зургаануудай Тубуудтэ ошоо. Бидэ, гурбан буряадууд булэгтэеэ хамта ВВЦ хурѳѳбди. Тэндэ 293-дахи hуралсалай Тубэй худэлмэриин шэглэлнуудтэй танилсаабди. Тэрэнэй директорынь хадаа педагогикын эрдэмэй кандидат, «2001 оной Россин эрхим багша» болоhон А.Е. Глозман, тэрэ технологиин багшанарай дундаhаа эгээн туруун «Хрустальна пеликан» гэhэн багшанарай дээдэ шатын шагналда хуртэhэн хун.

Тэрэ Тубтэ элдэб мастер-классуудые харуулаа, ѳѳрынгѳѳ hурагшадай бутээhэн бутээлнуудые дэлгээ, тэдэнь ехэ hонирхол татаа. Ямар шэглэлнуудээр бэ гэхэдэ: домовой, геометрическэ ба модоор hиилэлгэ; кузнечнэ, оедолой ба гончарна хэрэгууд; керамика; бургааhаар, hолоомоор ба бисерээр гурэлгэ. Ехэ hонирхолтойгоор тэдэнииень хаража урмашаабди. Багшанар болон hурагшадынь Европын гурэнуудhээ гадна, Ази тубиин (япон, хитад ба монгол) сэрэгшэдэй хэдэржэ умдэдэг хуяг дуулгануудые бутээхэ арга хургыень hайн мэдэнэ.

3-дахи удэртэнь конференциин худэлмэри Н.Э. Бауманай нэрэмжэтэ МГТУ-да ургэлжэлѳѳ. Тэндэ, тэрэ удэр Россин дээдэ мэргэжэлтэ hуралсалай эрэмдэг бэетэйшуулэй эмхиин 75 жэлэй ойе тэмдэглээ. Тэрэ hайндэрэй удаа «Политехника» гэжэ Россин оюутадай эрдэмэй-инженернэ выставкэ хаража, хоер суглаануудта хабаадаабди.

— Дамдинцырен Дансаранович, мунѳѳ уедэ манай гурэн дотор «Технологи» гэжэ предмедтэ хэр ехэ анхарал хандуулагданаб?
— Мунгэ зѳѳриин дуталдаhанhаа боложо, тус предмедэймнай часынууд хороогдоно. Россин базисна hуралсалай тусэбтэ ба hуралсалай шэнэ проектнуудтэ энэ предмедые эгээн шухалада оруулнагуй, технологи узэлгэ 7-дохи класста дуурэнэ. Харин Англи, Австрали, США, Франци, Швеци, Нидерланды, Хитад, Казахстан гурэнуудтэ «Технологи» гэhэн предметнай hургуулида узэгдэдэг гол предмедуудэй нэгэн гээд тоологдоно. Гансашье хубуудтэ заанагуй, басагадшье узэдэг байна. Курсаяа дуургэхэдэнь, ундэhэн шалгалта болодог, сэгнэлтэнь hуралсалайнь сертификадта оруулагдана.

Багшанарта бага салин тулэхэдэнь, технологи заадаг эрэшуул багшанар ажалаа орхино, тиимэhээ hурагшадай технологическа бэлэдхэл доошолно гэжэ нэмэлтэй.

20-дохи зуун жэлэй 80-аад онуудаар совет гурэнэй уедэ «Ажалай hуралсалда» ойгоргуй ехэ анхарал хандуулдаг hэн. Бухы классуудта 7 хоногто 2 час угтэдэг байгаа, 1-дэхиhээ 10-дахи класс хурэтэр.

Харин мунѳѳ уедэ бухы бии байhан тухеэрэлгэ, хэрэгсэлнууднай ашаглалгынгаа саг «эдинхэй». Станогуудай ба инструментальна оборудовани шэ-нэлхын тула мунгэнэй hомололго хэрэгтэй. Россин hургуулинуудые шэнэ уеын hуралсалай оборудовани болон материалнуудаар шэнэлхын тула 54 млрд. мунгэн хэрэгтэй.

«Технологи» гэжэ предмедээр часай хороолгон, хуушарhан оборудовани гу, али hуралсалай мастерскойнуудта тэрэнэй угы байлга, оборудовани болон хэрэглэмээр материалнуудай дуталдаhанhаа боложо, дунда hургуулинуудта шанар шэнжэтэй хэшээлнууд болоногуй.

Тиимэhээ hургуулиинхин ѳѳрынгѳѳ арга шадалаа бэелуулхэhээ байха, ажал худэлмэриhѳѳ айжа далтирна, «бээлэй углаhан» зон боложо, уйлсын ута богониие хэмжэгшэдэй тоодо ороно.

Тиигэжэ бидэ ѳѳрынгѳѳ ухибуудhээ ажаллаха баяр, дуран ба хусэлыень хаhанабди. Энэ хадаа тон зуб гэжэ hанагдана.

Автор: Бато-Цырен ДУГАРОВ хѳѳрэлдэбэ
Источник: газета «Долина Кижинги»