Наhанай далай хамта гаталха хуби заяан

Хунэй ажабайдал гайхалтай hонин зуйл. Золтой хун зол хубияа оложо, энэ наhандаа жаргаха гэжэ хэлсэхэ. Иимэ hайхан уйлэдэ хуртэhэн Дансаран Шагдарович Зинаида Жамьяновна Доржогутабайтан «уран бэлигтэнэй улгы» гэгдэhэн Хөөрхэ нютагтаа таби гаран жэлэй саана тухеэрhэн буусадаа эбтэй эетэйхэн, аза жаргалтай ажаhуунад.

1957 ондо Хори нютагhаа турэлэйдөө айлшаар бууhан уриханаар миhэрhэн сагаахан шарайтай Зинаида басаган шандааhа ехэтэй, жэбжэгэр, бухэриг Дансаран хубуунэй сэдьхэл зyрхэндэ бухөөр хадуугдажа, айл булэ болохо гэhэн мэдэрэлдэ абтагдаhан байха юм. Алтан дэлхэйн жама ёhоор аргагуй hайхан булэ боложо шадаа гээ hаа, алдуу болохогуй.

Зинаида Сагаанай гулбаагай ури hадаhадай hабагша татажа ябаhан зээ хуухэн болоно. Тиихэдэ хайрата эсэгэнь баруун фронтдо яhаа хаяhан юм. Яhалашье юумэ узэhэн басаган байгаа. Харин тэрэ уеэр Дансаран унихэнэйл шулэгэй жэгууртэ хулэгэй жолоо ургаланхай, элдэб сонинуудта зохеолнуудынь хэблэжэ эхилэнхэй хаhань, мун сэрэгэй алба гаранхай багжагар, эрмэлзэл ехэтэй будуун эрэ болоhон ябаа. Иимэ хоёр уулзаха хубитай байгаа бшуу.

Хамтын ажалда хам ороод ябатараа, хyн зонhоо дулдыданги бэшэ ажалтай болохо зорилготойгоор Иркутск хото ошожо, удаань киномеханик мэргэжэлтэй боложо Хөөрхэ нютагаа бусаба. Гэр булынгөө гал гуламта сахижа байhан залуу эзэн эхэнэр нухэрэйнгөө хусэл эрмэлзэл ехэтэ дэмжэhэн байгаа. Гартаа мэргэжэлтын саарhа барижа ороходонь, хэды ехээр баясаа hэм даа.

Уданшьегуй гэр бyлын ууган ури боложо, Дамдинцырэн хубуун алтан дэлхэйдэ мундэлжэ, аба эжынгээ баяр дээрэ баяр нэмээжэ ерээ hааб даа. Хойно хойноhоо Цыденжаб, Дарима, Дамба, Цыренжаб, Дэнсэма, Доржома, Дондог гаража, нэгэ мэдээгуйдөө ури хуугэдээр унэр баян булэ болошонхой байгаа. Yхибуудэйнгээ өөдөө бордойлдоходо, Зинаида Жамьяновнашье нютагайнгаа Соёлой байшанда нухэрэйнгөө тулга боложо, киномеханигай туhалагшаар худэлжэ эхилhэн.

«Эрэ хун зориhондоо» гэдэгтэл, Дансаран Шагдарович ниитын ажалда эдэбхитэй хабаадалсадаг hэн. Партиин эхин эмхиин секретаряар, Сомон зублэлэй депутадаар, мун нухэдэй суудэй туруулэгшээр, сурбалжалагшаар – олониитын элдэб ажалай уургэнуудые тулөөлөө hэн. Тиихэдэ гэрэй ажал барагдаха бэшэ даа.

Наhанайнь найдамтайхан нухэр Зинаида Жамьяновна нухэрөө дэмжэжэ, зоригжуулжа шадаха аргатай hайхан буряад эхэнэрэй шэнжэ шарай тухөөhэн хун. Хаанашье хани нухэрэйнгөө албан хэрэгээр ошоболнь, саб сагаахан самсатай, галстуг, костюмынь умдэхуулээд, сэмсэгэр гоёор хубсалуулаад, арhан суумхынь барюулаад табижархиха. Зина абгайн айлшадые угтан абахыень хараа hаа, ехэдуулжэш хэлэнэгуйб, hургаал боломоор юумэнуудые борохон толгойдоо хабшуулмаар. «Сэсэн эхэнэр сэсэн угөөрөө сэрэг хооллуулха аргатай» гэлсэдэг. Иимэл хундэмуушэ, урин налгай, хyхюу зугаатай хадань Зинаида Жамьяновнада зон онсо таталдадаг ёhотой. Бэе бэедээ тэдэ хоер ямар гайхалтай илдамаар хандадаг гээшэб!

Дансаран Шагдарович соёл гэгээрэлэй худэлмэриие худөө нютагуудта амжалтатайгаар дамжуулан дэлгэруулhэнэй тулөө CCCР-эй Соёлой министерствын грамотаар, «СССР-эй кинематографиин эрхимлэгшэ», «Буряад республикын соёлой габьяата худэлмэрилэгшэ» гэhэн хундэтэ нэрэ зэргэнуудтэ хуртэнхэй юм. Тэрэнэй ехэ амжалтануудта Зинаида Жамьяновнагайш уургэ биил даа. Эгээл туруулэн уран бутээлнуудыень шагнаха, зубшэхэ золдо, шанга хиналта гаргаха зуйлнуудтэ — хани нухэрынь лэ хуртэдэг байгаа ёhотой.

Буряад ороноо магтан дуулаhан, юртэмсын нюусанууд, ажабайдалай орёо асуудалнууд, ажалша зон тухай удха тугэс шулэгуудhээ буридэhэн табан номуудые хэблуулээ: «Бугын дуунай уе», «Бодолнууд – ажабайдалай hудалнууд», «Рыхи», «Шантуурга», «2000-дахи зуун жэл». Олон тоото очеркнууд ба публицистическэ статьянуудай автор. 1994 онhоо «Россин Уран зохёолшодой холбооной гэшyyн».

Арад зондоо хундэтэй, илангаяа залуу hурэгөө хумуужуулхэ хэрэгтэ аhан шадалаараа оролсодог поэт, журналист Дансаран Шагдарович Доржогутабайда «Арадай Хундэ» гэhэн хундэтэ нэрэ зэргэ 2003 ондо олгогдоhон байна.


Бухы наhаараа Хөөрхэ тоонто нютагтаа ажаhуужа, найман ухибуудые эрдэм номдо hургажа, ажабайдалай ургэн харгыда табиhан эбтэйхэн булэ мунөө уедэ хореодhоо нааша аша зээнэртэй боложо, ухибуудтээ туhалжа, баяр жаргалаарнь, амжалтаарнь хубаалдажа hуунад. Yхибууд, бэринэр, хурьгэд, аша зээнэрынь багшанарай, эмшэдэй, инженерэй болон бэшэшье мэргэжэлнуудые шэлэнхэй амжалта тугэс ажалланад. Ууган хубуун Дамдинцырэн эсэгынгээ бэлиг талаанай уршөөлдэ хуртэнхэй, шулэгэй номой автор боложо тодоронхой, «Россин, Буряадай Эрхим багша» гэhэн конкурснуудта эрхимлэгшэ.

80 наhанай хира гаталжа ябаhан Дансаран Шагдарович Зинаида Жамьяновна хоёрые хараhан хун ундэр наhатай гээд угэ хуур алдахагуйл даа. Салигар сарюун, гуйдэл дундаа. Нюур шарайнуудтань — жаргалай толон бадаранхай. Залуугайхидаал эмээхэй зөөлэн хандасатай, сэдьхэлэй уян хубшэргэйдэл бэе бэедээ таталдаhан мэдэрэлтэй, хошон зугаа дэлгэнхэй хоёр…

Автор: Дашама Доржиева
Источник: Газета «Долина Кижинги»